در بررسی عوامل و موانع موفقیت در زندگی انسان ها در طول تاریخ می توان به نکات قابل توجهی اشاره کرد که از جمله آنها شیوه و روش نگاه افراد به مسائل و موضوعات مختلف است.

گام اول و اساسی برای رسیدن به هر هدفی که ما در زندگی داریم این است که ما فکر و اندیشه خود را در ارتباط با آن هدف مهم اصلاح کنیم وگرنه با داشتن یک فکر و اندیشه نادرست نسبت به یک مسئله هرگز نمی توانیم به سر منزل مقصود دست پیدا کنیم.

از این مانع مهم که در این مقاله به جنایات ذهن تعبیر می شود، به بررسی گناهان و جنایت هایی می پردازد که از سوی فکر و اندیشه ما نسبت به مسائل مختلف نشأت می گیرد و می تواند به عنوان جنایاتی بزرگ در زندگی ما قلمداد شود، چرا که سبب می شود که ما هرگز در زندگی به قله زیبای موفقیت دست پیدا نکنیم و به همین دلیل شناخت این جنایات برای همه افرادی که آرزوی خوشبختی در سر دارند مهم و ضروری است.

جنایت اول: بد گمانی به دیگران

اینکه به هر فردی که مشاهده می کنیم بد گمان باشیم و در ارتباط با او فکرها و سوء ظن های ناپسندی به ذهن ما خطور کند ، صفتی است که می توان از آن به یکی از مهمترین جنایات ذهن تعبیر کرد ؛ جنایتی که اگر ادامه داشته باشد می تواند در رفتار و کردار ما نیز نفوذ کند .

به همین جهت است که خداوند متعال همه افراد را به دوری از این ویژگی توصیه می کند:

(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضًا أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ : اى کسانى که ایمان آورده‏اید، از بسیارى از گمانها بپرهیزید که پاره‏اى از گمانها گناه است، و جاسوسى مکنید، و بعضى از شما غیبت بعضى نکند؛ آیا کسى از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده‏اش را بخورد؟ از آن کراهت دارید. [پس‏] از خدا بترسید، که خدا توبه‏پذیر مهربان است.)(الحجرات: 12)

جنایت دوم: همیشه من درست فکر می کنم

صفحات تاریخ مملو از داستان های تلخ افرادی است که با تکیه بر علم محدود خود و غرور و تکبری که داشته اند ، خودشان را تا ورطه هلاکت و نابودی پیش بردند .

افرادی که فکر می کردند که تنها آنها درست فکر می کنند و تنها راهی که آنها انتخاب کرده اند می تواند آنها را به مقصد برساند:

فَرِیقًا هَدَى وَفَرِیقًا حَقَّ عَلَیْهِمُ الضَّلاَلَةُ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّیَاطِینَ أَوْلِیَاء مِن دُونِ اللّهِ وَیَحْسَبُونَ أَنَّهُم مُّهْتَدُونَ : [در حالى که‏] گروهى را هدایت نموده، و گروهى گمراهى بر آنان ثابت شده است، زیرا آنان شیاطین را به جاى خدا، دوستان [خود] گرفته‏اند و مى‏پندارند که راه‏یافتگانند. (الأعراف: 30)

جنایت سوم: کارهای من همیشه درست است

جنایت سوم که ارتباط تنگاتنگی با قسمت قبل دارد ، در ارتباط با افرادی است که خیال می کنند تمامی کارهای آنان درست و صحیح است در حالی که در منطق قرآن مجید این افراد زیانکارترین افراد به شمار می روند افرادی که:

(الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَهُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعًا : [آنان‏] کسانى‏اند که کوششان در زندگى دنیا به هدر رفته و خود مى‏پندارند که کار خوب انجام مى‏دهند.)(الکهف: 104)

جنایت چهارم: من از همه برتر و بهتر هستم

افرادی که فکر می کنند خودشان از همه عالم و آدم برتر هستند و این برتری جویی خود را به رخ دیگران نیز می کشند ؛ افرادی هستند که به سبب این جنایت ذهن از زمره افرادی هستند که مورد غضب خداوند قرار می گیرند:

(لِکَیْلَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَکُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاکُمْ وَاللَّهُ لَا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ :تا بر آنچه از دست شما رفته اندوهگین نشوید و به [سبب‏] آنچه به شما داده است شادمانى نکنید، و خدا هیچ خودپسند فخرفروشى را دوست ندارد)(الحدید: 23)

به راستی انسانی که آغازش نطفه ای بی ارزش و فرجامش مرداری بدبو است برای چه باید به خودش بنازد و فخر فروشی کند:

(الإمامُ علیٌّ علیه السلام: ما لابنِ آدمَ و الفَخرِ؟! أوَّلُهُ نُطفَةٌ، و آخِرُهُ جِیفَةٌ، و لا یَرزُقُ نفسَهُ، و لا یَدفَعُ حَتفَهُ: آدمیزاد را چه به فخر فروشى! آغازش نطفه اى است و فرجامش مردارى. نه مى تواند خود را روزى دهد و نه مى تواند جلو مرگ خویش را بگیرد.) (نهج البلاغة: الحکمة 454)

و همین جنایت بزرگ ذهن است که سبب نابودی و هلاکت انسان می شود ؛ چنانچه امیر مومنان علی علیه السلام به آن اشاره می کند:

(أهلَکَ الناسَ اثنانِ: خَوفُ الفَقرِ، و طَلَبُ الفَخرِ: دو چیز مردم را نابود کرده است: ترس از ندارى، و فخر جویى.)(الخصال: 69/102)

جنایت پنجم: هیچ گاه به خوشبختی و سعادت نمی رسم

ناامیدی نیز یکی دیگر از جنایت‌های ذهن محسوب می‌شود که سد محکمی در برابر پیروزی‌ها و خوشبختی انسان قرار می‌دهد ؛ افرادی که چنین ویژگی داشته باشند:

وَ إِذا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِها وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ بِما قَدَّمَتْ أَیْدیهِمْ إِذا هُمْ یَقْنَطُون: و چون مردم را رحمتى بچشانیم، بدان شاد مى‏گردند؛ و چون به [سزاى‏] آنچه دستاورد گذشته آنان است، صدمه‏اى به ایشان برسد، بناگاه نومید مى‏شوند.)(الروم: 36)

هیچ گاه نمی توانند به اهداف و آرزوهای خود دست پیدا کنند.

(از این جنایت ذهن در روایات اسلامی به بزرگترین گناه کبیره تعبیر شده است:

(الإمامُ علیٌّ علیه السلام ـ لَمّا سُئِلَ عن أکبَرِ الکبائرِ ـ: الأمنُ مِن مَکرِ اللّه ِ، و الإیاسُ مِن رَوحِ اللّه ِ، و القُنُوطُ مِن رَحمَةِ اللّه: امام على علیه السلام ـ در پاسخ به پرسش از بزرگترین کبائر ـ فرمود: ایمن و غافل بودن از مکر (عذاب و مهلت) خدا، مأیوس شدن از گشایش خدا، و نومیدى از رحمت خدا.)(کنز العمّال: 4325)

جنایت ششم: کوچک شمردن اشتباهات در زندگی 

و آخرین جنایت ذهن که در روایات اسلامی از آن به بدترین گناه تعبیر شده است این است که آدمی اشتباهات خود را کوچک بشمرد و در جستجوی راهی برای جبران آنها نباشد ؛ چنانچه امام علی علیه السلام در این رابطه می فرمایند:

اعظَمُ الذُّنوبِ عِندَ اللّه سبحانَهُ ذَنبٌ صَغُرَ عِندَ صاحِبهِ: بزرگترین گناه نزد خداى سبحان، گناهى است که در چشم گنهکار کوچک شمرده شود.(غرر الحکم: 3141)

امین ادریسی